resensi: Martabhât Orèng Madhurâ ḍâlem Bhughellân Traḍisi

 

Munawaroh Masyari otabâ sè lebbi kalonta kalabân jhâjhuluk Muna Masyari, ka’ḍinto sala sèttong pangangghit carpan Madhurâ sè kabhunjhul nyareddhemi jhâghât sastra Madhurâ. Sajân nambâi bhunga nalèka carpanèpon sè aombhul “Kasur Tanah” tapèlè mènangka carpan pèlèan Kompas nèng taon 2017. Sabellunèpon, nèng taon 2016 “Celurit Warisan” jhughân tamaso’ carèta panḍâ’ pèlèan Kompas. Dinèng carpan sè laèn ampon ta’ kabitongan polè sè èterbi’aghi nèng pan-saponapan mèḍia.

Pangangghid kalongghuân dhisa Larangan, Pamekasan ka’ḍinto sakalangkong patot tor parjhughâ, ghumatè tarongghu ngèmpo’ tèngka ngajhum kabuddhâjhân Madhurâ kaanghuy ngopènè lebât angghidhân sè aghândhu’ ogherrâ oḍi’, pangaonèngan rassa, tor adhât parnata kona sè ampon  bânnya’ ta’ kasambin. Meccodhi ngangoḍâdhân, merper abâ’ mènangka orèng Madhurâ, saèngghâ jhurbhu dhâddhi tonalèna tèngka oḍi’ ana’ poto.

Sajân nodhuaghi jhâ’ salèrana taḍâ’ tobengnga ngatorraghi karya nalèkana anggidhânèpon sè palèng anyar, novel aombhul Damar Kambang,  terbi’ nèng akhèr taon 2020. Novèl sè tebbelèpon 200 halaman ka’ḍinto aèssè 12 kapèng carèta sè salèng akaè’. Nyongkap carèta adhât parnata kabinan sè sakalangkong kaponjhung è polo Madhurâ. Pangangghit ngatorraghi Chebbing, mènangka jhejjher carèta, parabân sè bhâdhi alampa’aghi kabinan sè ta’ nyambhâdhâni omorrèpon. Dhâddhi paèmot jhâ’ kabin ngoḍâ ka’ḍinto ghi’ kalampan nèng pong-kampong. Namong, kabinanèpon Cebbhing ghelle’ dhâddhi burungnga amarghâ ḍâri Kacong, pangantan lakè’,  ta’ ngatorraghi bân-ghibân (hantaran) sè èkakarep bhisan pangantan binè’. Sè Kacong coma abhâkta bhântal-tèker. Bhisan pangantan binè’ pegghel ta’ kenning ampet sabâb Cebbhing èarghâi moḍâ. Sajân nambâi panas atè, mènangka bân-ghibân ka’ḍissa’ dhâddhi caca sè taḍâ’ potossa  mongghu  bhâlâ tangghâ. Ḍâlem adhât parnata Madhurâ ampon kapra bhisan ḍâri pangantan binè’ nyaḍiâ’aghi bengko kangghuy èkennengngè pangantan anyar. Dinèng cem-macemma parabhut otabâ èssèna bengko akadhi korsè, kasor, lamari tor laènèpon ka’ḍinto èbhâkta sareng pangantan lakè’. Taḍâ’ laèn, namong bân-ghibân ka’ḍissa’ aghândhu’ ma’na tanggung jawab pangantan lakè’ mongghu sè binè’ è ḍâlem aparèng kabhutoan oḍi’. Jhughân dhâddhi panegghes jhâ’ sè lakè’ ampon siap aparèng nafkah lahèr tor bhâten. Sajân ghenna’ bân-ghibân, sajân santa’ ponapa pangalem, tor sabhâlikèpon. Maka pantes manabi orèng seppoèpon Cebbhing pas ta’ ridhâ’ ngocol ana’ binè’èpon ḍâ’ Kacong sè ta’ abhâkta bhân-ghibân. Sabâb ka’ḍissa’ samièpon artèna kalabân alombhâr mano’ ḍâ’ orèng sè ta’ ngaghungè korong. Parsoalan tèngka lakar ta’ ghâmpang, sabâb panèka akaè’ kalabân hokom sosial sè taḍâ’ kètabbhâ namong ngoko è nga-tengnga kao’ḍi’ân maghârsarè. Torkadhâng dhâddhi kalampan sè èkakapra.

• Abd Wali, Anak Petani Asli Yang Lulus Magister
• Peringatan Isro’ Mi’roj: Tanggalkan Kehidupan Duniawi
• The Talon as Training Camp of PERSIP
• 70 Anak Yatim Menerima Santunan

Bâḍâèpon carèta carok tor mistis sajân nambâi ghenna’ jhâlân carèta. Akadhi cator kaoḍi’ân manossa sè lakar amancabârna. Sossa senneng, loka lara, ampon taracèk kalabân palappa ghenna’ è ḍalem alampa’aghi kaoḍi’ân. Tamaso’ jhughân ḍâlem carèta ka’ḍinto. Sè cebbhing ngalèngsang, sè kacong buru posang. Sabâb sè kaduâ ampon kadung semma’ molaè ghi’ èpacangngaghi. Dinèng orèng seppo paḍâ pegghel ta’ kopalang. Nalèka ta’ koat ngampet malo, maka dhukon dhâddhi pèlèan.

Carèta èghenna’è jhughân kalabân jhâjhârbâ’ân traḍisi kabinan sè ampon rangrang èlampa’aghi. Akadhi tradisi mokka’ blabar, tradisi sè èlakonè sabelluna pangantan lakè’ maso’ ḍâ’ pakaranganèpon pangantan binè’. Maskè èangghâb sakral, namong acara mokka’ blabar segghut dhâddhi tatèngghun sè anglèburi mongghu para rabu sè haḍir. Bâḍâ jhughân tokang tembhâng ḍâri pihak keluarga pangantan lakè’ tor binè’ sè tugassèpon maos pantun les-bâlesan. Sajân jhârna’ kalabân bâḍâèpon prosesi moter dhulang, moter pangantan binè’ sè alongghu è attas talam mènangka tandhâ kasiapan ajhâlâni kaoḍi’ân anyar. Bâthek mo’-ramo’ sè èangghuy nalèka bâḍâ karjâ jhughân negghessaghi jhâ’ kabinan ka’ḍinto mènangka ramo’ sè nyangkerremè bhumi, sè bhâkal dhâddhi tandhâ tombuna ana’ poto (generasi) bhâkal ḍâteng.

Dhâmar Kembhâng, mènangka tandhâ ritual kabinan, jhughân ta’ lopot ḍâri jhâjhârbâ’ân. Ètakèr ḍâlem sèttong beddhe, aèssè minnya’, bhungkana gheddhâng sè èketthok panḍâ’ masaghi empa’, bhughellân kapas, tor korè’ kaangghuy nyolèt dhâmar. Sabbhân-sabbhân bhârang ka’ḍissa’ aghândhu’ ma’na filosofis. Misalèpon, 4 paddhuh bhungkana gheddhâng ama’na aghâma, kahormadhân, harta, tor ropa. Amarghâ èangghâb karamat,  dhâmar kembhâng ka’ḍissa’ kodhu ejâgâ sopajâ apoy teptep oḍi’. Sabâb, manabi dhâmar ka’ḍissa’ matè, aparèng tandhâ sè ta’ saè. Muna Masyari ajhârbâ’aghi ma’na filosofis dhâmar kembâng kalabân jhârna’ lèbât dhâ-kandhâ (dialog) tokoh antara tokang ngèas sareng cebbhing.

Tantoèpon, hal-hal akadhi ka’ḍissa’ dhâddhi nilai tambâ. Sabâb kalabân majhuna jhâman, ngangoḍâdhân ampon ta’ kadhâruy polè kaangghuy ngaonèngè, kong-langkong ajhâr adhât parnata kona. Ponapa polè jhâman mangkèn ampon rangrang bâḍâ traḍisi kabinan akadhi ka’ḍissa’.

Lakar ngapèncotè maos novèl ka’ḍinto. Salèrana ngobâsanè ḍâlem mèlè diksi / narasi bahasa sè tor kadhâng aghândhu’ irama suku kata sè samè, saèngghâna serradhân lèbur èmaos. Pèlèan majas sè èghuna’aghi adhâddhiâghi carèta sajân oḍi’, aghuthèk èmosi paramaos saèngghâna noro’ ghumbhirâ, pegghel, tako’, torkadhâng seddhi. Sabâb lakar, pan-ponapan manabi èatoraghi kalabân bhâsa sè paraddhu tor saè bhâkal dhâddhi kakoatan sè rajâ mongghu serradhân. Nèng laèn hal, pangangghit ghumatè è ḍâlem ajhârbâ’aghi karakter tokoh sè koat.

• Multikultur Bukan Masalah Bangsa Kita
• Sanja'na Khalil Satta Elman
• Empa’ Buku Sastra Madura Eterjema’agi
• Buku Sastra se Ngaolle Tandha Pangesto

Amarghâ nodhuaghi kamadhurâ’ânèpon, pangangghit segghut masèssèl ca’-oca’ bhâsa Madhurâ. Eghenna’è jhughân kalabân glosarium bhasâ Madhurâ nèng è bingkèng sè dhâddhi tambâ’ân pangaoningan mongghu paramaos akadhi ater tolo, arabas pagar, nyedek temo, tor laènèpon.

Angghidhânèpon Muna Masyari ka’ḍinto lakar segghut ngatoraghi carèta latar kaoḍi’an orèng Madhurâ sè sarat kalabân lokalitas, spritualitas, tor tèngka pola nèng adhât parnata kona. Namong manabi ètalèktèghi, carètaèpon ghi’ kental kalabân nilai-nilai patriarkis sè asareddheman, sè ka’ḍimmah posisi rèng binè’ ka’ḍinto lebbi inferior katembhâng rèng lakè’. Peran rèng binè’ segghut pasif tor pasra ḍâ’ kabâḍâ’ân, namong rèng lakè’ sè anḍi’ kobâsâ. Dhâddhi èbhu, ana’ otabâ binè, rèng binè’ ta’ kèngèng bennya’ tèngka, ngatorraghi oca’, kong-langkong alabân. Salaènèpon Chebbhing, bâḍâ jhughân èbhuna chebbhing, èbhuna kacong, tor binè kè Bulla sè nomer duâ’, sè paḍâ ngaghungè carèta bâng-sebâng.

Sè kapèng duâ’, sakalangkong patot manabi ca’-oca’ ḍâlem bhâsa Madhurâ èghenna’è sarèng tandhâ diakritik, kaangghuy abhidhâ’aghi antara keccabhân /è/ tor /e/, saka’ḍinto jhughân antara /â/ tor /a/ sè bhidhâ ḍâlem bhâsa Madhurâ. Hal ka’ḍinto sopajâ taḍâ’ kabhingongan mongghu paramaos. Kong-langkong manabi bâḍâ oca’ sè ta’ èkaghâli. Bâḍâèpon tandhâ ka’ḍissa’ dhâddhi maghâmpang paramaos è ḍâlem maos carèta.

Sanaosèpon taḍâ’ kasampornaan, terbi’na buku ka’ḍinto ta’ lopot ḍâri kakorangan tor jhughân kalebbiân. Dhâddhi panganyet terro sè ghumatè è ḍâlem mèrtè karya sastra khususèpon khazanah sastra Madhurâ. Maos novèlèpon Muna Masyari akadhi ajhelling traḍisi nèng Madhurâ sè amancabârna, sè tantona parlo èkaghâli tor dhâddhi pangajhârân kaangghuy metthèk hèkmana, tor jhughân kèngèng dhâddhi panglèpor atè mongghu paramaos. Mèlaèpon, samastèna buku ka’ḍinto parlo esambhut kalabân ghumbhirâ. Moghâ dhâddhi pangasokan mongghu paramaos!