“DIKA enga’ se gi’ lamba’ mega’ juko’ e soksok garowa. Engghi se elebadi buru. Garowa lamba’ kan soksok, aengnga ngalemes, mera ro. Baji’, pas kateppadan edhitemoranna ganeko sakone’, badha aeng se bagus, jenning, pas badha juko’na. Bula kalaban dika mega’a juko’na ta’ nyambi panceng, ta’ nyambi jaring, molena asakola. Masa’ dika loppa’a?” (halaman 2). Sala sèttong pettèghân dhâ-kandhâ ḍâri carpan aombhul “Aengngap”. Rèng kaḍuâ, sè dhâddhi jhejjher carèta tor-catoran ḍâlem parjhâlânan salastarèna maongghâ dhâmè ka mobil pikep. Kalabân sapèḍa jèngki, sè kaḍuâ palèman lèbât jhâlân sè lambâ’ segghut èlèbâdhi nalèka asakola. Carètaèpon sè kaḍuâ ka’ḍissa’, rassana aghuthèk pangghâliyân, najhâ’ para maos kaangghuy atolè ḍâ’ bâkto sè ampon tapongkor (flashback) nalèka ghi’ paḍâ kana’, ghi’ paḍâ asakola tor lèbur amaèn. Dhimèn, palèman ḍâri sakola’an, ḍâpa’ ḍâ’ compo’ pon ru-kabhuru sè asalèn kalambhi. Ngalèlèng polè. Dhinèng kanca sè laen paḍâ salèng ḍântè’. Amaèn aromasa taḍâ’ tobugghâ. Amaèn lajângan, amaèn lèker, nyarè dhuwâ’ bilâ osomma, mèghâ’ jhuko’ è songay otabâ è soksok. Torkadhâng kantos para’ compet arè, loppa sè ngajhiyâ. Mèlaèpon, ḍâpa’ ḍâ’ compo’ èpakanè caca sarèng rèng seppo ḍuwâ’.
Maos Aengngap
mènangka carèta pamokka’ akadhi nostalgia
ngèmodhi ghi’ jhâman lambâ’. Sabâb manabi eghi’-ghighi’, jhâman ampon arangka’
jhâu, ampon bânnya’ aobâ. Samangkèn, ampon rang-rang bâḍâ na’-kana’ èn-maènan
akadhi lambâ’, nyarè dhuwâ’, nyarè jhuko’, amaèn lèker, tor laènèpon. Palèman ḍâri
sakola’an, na’-kana’ mangkèn ampon ngaghungè kegiadhân bang-sèbâng. Bâḍa sè
mèyos polè kaangghuy kursus mènangka tambâ’ân pangajhâran otabâ nambâi
pangaonèngan akadhi kursus bhâsa-bhâsa manca otabâ Matematika. Pangajhârânèpon
ngakoraghi sareng majhuna jhâman. Bâḍâ jhughân sè noro’ kegiadhân ekstrakurikuler akadhi basket otabâ
silat. Sajân ètambâ nalèka na’-kana’ mangkèn pas lebbi segghut amaèn hp bâng-sebâng katèmbhâng amaèn è loar
compo’. Mèlaèpon, bâḍâ dhâbu jhâ na’-kana’ mangkèn lebbi individualis.
Samè sareng carpan laèn aombhul Totoban sè aghândhu’ parsemmon mongghu
na’-kana’ sè ampon ta’ onèng ḍâ’ cem-macemma bhungka, dâun, otabâ bighi sè
biasa dhâddhi dhâ’ârân orèng lambâ’. Carètaèpon kacong sè ta’ onèng ḍâ’
bhungkana lorkong tor sobek, bhungkana laos, ngoḍâna perrèng. Ta’ onèng ḍâ’
kobâssana adhâ’âr orabbhâ rebbhung kalabân tongkol, ponapa polè pas èghenna’è
sareng topa’. Mèlaèpon pas bâḍâ parsemmon ḍâlem sèttong petthèghân dhâ-kandhâ nèng
halaman 67 “Bula ta’ laten neko ne le’.
Ponakan ta’ ngarte ka konye’-konye’ gunong balekkadan. Enggi sara gallu’.
Asakola ca’na. Kajana ta’ eajari kanan ka artena nye’-konye’ gunong. Buh… na’
kana’ sanonto. Ta’ ngalonyat bai pojur!”
Satengkes carpan sè èterbi’aghi sarèng
Sulur Pustaka ka’ḍinto aèssè 7 carèta panḍâ’ sè sabâgiânèpon ampon perna ngombhâr
nèng Jawa Pos Radar Madura. Èserrat sareng Mat Toyu, pangangghit kalongghuân
dhisa Gapura, Sumenep, se lakar jhekjhek (konsisten)
ngangghit karya ḍâlem bhâsa èbhu, bhâsa Madhurâ. Embi’ Celleng Jhi Monentar (2016) tor Sokana, ḍuâ’ angghidhânèpon sè laèn jhughân èserrat ḍâlam bhâsa
Madhurâ. Hal ka’ḍinto sajân nombuwâghi ghumbhirâna atè, sabâb sastra tolès
Madhurâ bâḍâ sè ghumatè ngopènè.
Maka patot nalèka “Ngejung” ka’ḍinto
ngaollè tandhâ pangèsto Rancagè 2022 ḍâri Yayasan Kebudayaan Rancagè. Sabellunèpon,
Mat Toyu jhughân perna ngaollè tandhâ pangèsto sè samè nèng taon 2020 kalabân ghalimpo’an
carpan aombhul Kerrong ka Ombâ’. Tandhâ
pangèsto Rancagè ka’ḍinto mènangka upaya
kaangghuy aromat bhâsa ḍaèrah. Bâḍâèpon Anugerah Sastra Rancagè saèstona
kèngèng dhâddhi comettè mogghu pangangghit-pangangghit lokal kaangghuy mertè eksistensi bhâsa lokal.
È ḍâlem carèta sè laèn, Mat Toyu nyarèta’aghi
tèngka ḍâlem traḍisi maghârsarè Madhurâ. Tèngka sè èmaksod ka’ḍinto nalèka bâḍâ
sè ngangughè kaparloan. Saèstona, bânnya’ cem-macemma tèngka ḍâlem ka’oḍi’ân rèn-saarèn.
Namong sè segghut èlampa’aghi ka’ḍinto nalèka bâḍâ kapatèyan, karjâ/ghâbây, tor
bhâbbhârân/bi’-rembi’. Namong, ḍâlem carpan ”Ngejung” tor “Eselpettagi”, pangangghit ngatorraghi carèta tèngka
ḍâlem karjâ. Alako karjâ segghut akaè’ sareng oca’ tompangan. Bâḍâ jhughân sè
nyebbhut tatolong. Tompangan ka’ḍinto aropa’aghi bân-ghibân ḍâri bhâlâ tangghâ
otabâ tan-tarètan mongghu ḍâ’ orèng sè ngaghungè karjâ. Bân-ghibân sè èmaksod aropa
bherrâs, ghulâ, telor, jhâjhân, torkadhâng jhughân kèngèng aropa obâng. Orèng sè
aparèng tompangan ghellâ’ pas èbughui, ètandhâi sareng tokang catèt ḍâlem buku
tompangan. Torkadhâng, bilâ arè dhâddhina karjâ, tokang catètèpon ta’ coma
kasorang. Saèstona, tompangan ka’ḍinto samè sareng nyèmpen. Mèlaèpon, manabi orèng
ampon bânnya’ aparèng tompangan, ghu’-lagghu’ nalèka ngaghungè ghâbây jhughân bânnya’
narèma tompangan.
Ka’ḍinto sèttong petthèghân dhâ-kandhâ ḍâlem
carèta, “Sorop are ganeko, oreng se
atolonga otaba ngaterraghi tengka pon datang aban-dhalumban. Genna’ kalaban
bisa-sambinna. Berras du kwintal, sakampel, tello corong, ebuwa’ sapeda, bada
se ebuwa’ kalaban garubak. Bada se nyo’on palasa kalaban berras tello ghantang
atompang gula paser ban telor. Bada se nyo’on banji aesse kalembin. Reng-oreng
ghaneko bada se nompangana tor bada se mabali tompangan ka Sakelem.” (halaman
25).
Carèta jhughân èghenna’è kalabân traḍisi
ghutong rojhung sè lakar dhâddhi kabiasaan nèng adhât parnata maghârsarè. Saminggu
sabelluna arè karjâ, bhâlâ tangghâ sareng tan-tarètan, sadhâjâna paḍâ ghâsèk alalakon.
Sè lakè’an nolongè masang tèrop, terpal, ngampar lama’, tor aghâbây bidhik paḍâporan
kaangghuy èkennengè binè’an amassa’. Manabi compo’èpon sè anḍi’ karjâ ka’ḍinto
jhâu ḍâri jhâlân dhisa, rèng-orèng bhâkal aghâbây lorong sè bisa èlèbâdhi sapèḍa
tor mobil. Dhinèng binè’an rèpot è ḍâpor, ngombi’ bhâbâng mèra bhâbâng potè,
aghâbây palappa, ngerra’ dhâghing, ngella jhuko’, nyangngar kopi. Rammè ongghu.
Ot-saodhân sarèng monyèna sound sè ghur-jhâgghurân,
acora’ ḍâḍâ noro’ ètabbhu. Kaprana jhughân, orèng sè ngaghungè karjâ ka’ḍinto
paḍâ angèn-tangngèn kaangghuy nyoprè kabhâjrâ’ân tor kabhunga’an.
- Long e Malem Tellasan
- Tolos Onggu Tellasan
- Prediksi Jalur Kereta Api Madura
- Karduluk Sambut Hangat Safari Khotmil Qur’an Ansor
Namong, buku ka’ḍinto èserrat kalabân èjhâ’ân bhâsa Madhurâ taon 1973 sè torkadhâng aghândhu’ kabhingongan amarghâ nombuwâghi maksod otabâ artè sè bhidâ mongghu para maos sè ta’ biasa kalabân èjhâ’ân kasebbhut. Sabâb fungsi èjhâ’ân mongghu sè maos ka’ḍinto sopajâ serradhân ghâmpang èmaos tor èkangartè ponapa maksodèpon. Akadhi oca’ duwa’ (maksodèpon dhuwâ’), cambur sareng oca’ bitongan ḍuwâ’ (2). Oca’ etambai (maksodèpon etambhâi) cambur sareng oca’ etambâi (ḍâri oca’ asal tambâ). Ombhul buku jhughân saèstona “Ngèjhung” manabi atoro’a ḍâ’ èjhâ’ân 2011. Kakorangan ka’ḍinto namong sakalèrabhân. Sabâb ḍâlem tolèsan Bhâsa Madhurâ panèka pajhât segghut aghuna’aghi ḍuâ’ macem èjhâ’ân, èngghi ka’ḍinto èjhâ’ân 1973 tor 2011.
Ghâlimpo’an carpan ḍâlem buku ka’ḍinto mènangka potret ka’oḍi’ân tor tatakrama sè dhâddhi pandhuman mongghu tèngka ghulièpon maghârsarè. Patot èkaonèngè sopajâ ta’ èlang èlanyo’ jhâman sè tambâ majhu. Sabâb kalabân majhuna jhâman, sè dhâddhi kakobâtèran ka’ḍinto bânnya’ ngangoḍâdhân mowang adhât kabiyâsaan. Pramèla ḍâri ka’ḍissa’, patot asokkor sabâb ghâdhuwân sala sèttong ngangoḍâdhân Madhurâ sè ghâtè mertè bhâsâ tor bhudhâjâ lèbât angghidhân karya sastraèpon. Ka Mekkasan nyarè laos, moghâ dhâddhi pangasokan monggu para maos.