
"Tulisan ini kami temukan di tumpukan file lama — seperti ubi sowek yang sering tertimbun di tanah, tapi menyimpan rasa dan sejarah. Ia pendek, tapi jujur. Dan yang terpenting, ia berbahasa ibu kami: Madura."
Minggu ini, redaksi lalampan.com menerbitkan
sebuah esai ringan tentang sowek — saudara porang yang tak
setenar ubi jalar atau singkong, tapi menyimpan jejak memori, ekonomi, dan
selera orang kampung. Dengan bahasa sehari-hari yang apa adanya, tulisan ini
merekam pangan lokal yang perlahan menghilang — dari sawah, dari meja makan,
dan dari ingatan kita sendiri.
Samangken are Ahad, kateppadan neng
ka’dhinto banne coma ondhem, aneka’ ojanna pon nyeram bumena, sopaja ta’ pate
panas, namong are katon gi’ asapo’ ondhem e attas langnge’ tantona. Are Ahad
Bagi (dhalem are pasaran badha Paeng, Manes, Pon, Bagi, Kalebun) tanggal
10 Sora 1447.
Katon manabi ojan neka, acora’ bakal ta’ bisa mangkat
alako, manabi ta’ mangkat alako, tanto bakal ta’ olle bajaran se ka’dhimma
bajaran kasebbut bisa epaorop otaba eguna’agi ngobange pan-napan se bisa
edha’ar, saestona manabi Madura neka cocok manabi esambut kalaban Polo Obi,
aponapa pola, asabab bannya’ obi se tombu, manabi ri’-bari’na namong obi,
longga, sabrang, tales, samangken saestona kaula ngajaga para rabu, para maos
sadaja meyarsa’agi dhuwa’ tombuwan paneka se ampon bannya’ oreng ta’ ngagali. Ta’
oneng. Sampe’ badan kaula dibi’ jugan buru oneng. Enggi paneka Sobek sareng
Lorkong, enggi paneka taretanna Porang.
Maos jugan
Indonesia aropa’agi nagara agraris tor maritime se
raja tor lanjang, dhari Sabang kantos Merauke, namong se parlo ekagali enggi
paneka, ta’ sakabbiyanna Tanana bisa etamenne padhi malolo. Sapaneka jugan
kalaban sabban tawonna ta’ bisa etamenne padhi akadiya magarsare polo padhi se
pajat bannya’ tor bisa dhalemmanna sataon paneka bisa namen padhi. Manabi e
Madura, manja’, enggi paneka namen padhi, coma bisa e nem bara’, enggi bisa
jugan manja’ e panemoran, bila para’ nemora neka manja’ pole, tape tanto paneka
kodu nambai aeng kalaban ngonor dhari songai, manabi ngantos ojan malolo acora’
gi’ tadha’.
Sapaneka jugan kalaban tane jagung, coma sakaleyan
kantos dhukale tane, saenggana dha’aran dhari padhi tor jagung bisa ekoca’agi
ta’ nyokobi. Namong parlo ekagali, ekaoneng ja’ dha’aran banne coma jagung
otaba padhi se bisa epadaddi nase’ tor edha’ar. Badha dhuwa’ macemma obi se
ampon abit ta’ edha’ar, badha se adhabu antara taon 1957, dha’aran ka’dhinto
ampon ta’ pate edha’ar.
Se pertama enggi paneka (obi) Sobek. Kantos samangken
Sobek paggun tombu sabban taon, mosem bara’ kantos nemor paggun odhi’, ta’
mellak ka aeng, gampang odhi’. Bungkana akadiya gambar paneka. Sobek bungkana
bak celleng, obina jugan coklat para’ cellengnga. Dhaunna antara sobek ban
lorkong neka para’ padha’a. Sobek paneka bisa edha’ar akadiya kalentheng, obi
item obi biasa, tor tales, cokop kalaban ekolop otaba ekella, badha se adhabu
ekella kalaban la’ang sajan nyaman.
Se kapeng dhuwa’ enggi paneka (obi) Lorkong. Sobek
sareng Lorkong paneka pajat mirip, para’ padha’a, aneka pajat sataretanan obi.
Bungkana lorkong lebbi serdhang, badha se ngoca’ bungkana cong-lacong, bungkana
biru (ijo) ngodha, obina lebbi pote, tera’.
Antara Sobek ban Lorkong paneka bigi obina raja bila
pon towa, minimal pon padhana cangker otaba saperkemman. Manabi adha’ar settong
aneka paggun cokop daddi ora’. Badan kaula jugan ta’ oneng anapa obi paneka
ampon ta’ edha’ar, ekaballunagi, pon ta’ ebikes. Ta’ ekaparlo. Samangken bisa
ekoca’ mesken manabi ta’ adha’ar berras/nase’. Nase’/berras neka kodu melle
dhari nagara laen. Asabab pajat lakar ta’ akor.
Maos jugan
Manabi samangken bannya’ jugan se etamen enggi paneka
“PORANG” persis alias padha. Coma porang neka kalenthengnga (katak) badha e
attas, akadhiya kalentheng, ja’ mola’a abuwa attas aba, se baba daddi obina se
raja, se e attas (katak/kalenthengnga) neka bisa etamen, bila namenna pole.
Para rabu sadaja manabi ngaonenge tombuna tombuwan
kasebbut tor oneng cara ngola (amassa’-ngella, ngolop, otaba bisa ekagabay
kolek, ngereng same-same apareng oneng, sopaja bisa sampe (kenyang)
areng-sareng, saenggana bangsa (wabil khusus Madura) paneka ta’ kakorangan,
sarta ta’ todhus se adha’ara obi-obi kasebbut. Dinggal sanajjan ecacca (ekritik
epamassa’ sareng media se dhari ka’dhimma bisaos, se ekagabay berita, ja’
dha’aran paneka, enga’ neka-enga’ neka, se penting kenyang).
Adha’ar kan neka namong pa’-ompa’an, adha’ar rojak
neka namong dhu-sodhuwan.