Terbi’èpon satengkes carèta panḍâ’ aombhul
Kerrong ka Ombâ’ tantona sajân abârnai
sastra Madhurâ, kong-langkong carpan ka’ḍinto èserrat ḍâlem bhâsa Madhurâ, sè
ka’ḍimma ghi’ ta’ bânnya’ angghidhân-angghidhân sè èserrat ḍâlem bhâsa èbhu.
Pramèla, buku ka’ḍinto patot èsambhut kalabân gumbhirâ. Èangghit kalabân lothè’
sareng Mat Toyu, pangangghit kalongghuwân dhisa Longos, Songennep, Madhurâ sè bhâbbhâr
nèng taon 1990. Salèrana lakar dhujân nyerrat carpan ḍâlem bhâsa Madhurâ.
Sè sajân maghumbhirâ, buku ka’ḍinto
ngaollè Hadiah Rancage 2020, acara taonan sè èlaksanaaghi sareng Yayasan
Kebudayaan Rancage Bandung. Nèng taon 2020, bâḍâ 6 kategori buku sastra sè
ngaollè penghargaan, sala sèttonga èngghi ka’ḍinto carpan angghidhânèpon Mat
Toy, Kerrong ka Ombâ’. Sabellunèpon,
salèrana perna jhughân nerbi’aghi kompolan carpan sè aombhul Embi’ Celleng Jhi Monentar nèng taon
2016. Maka langkong pantes manabi Mat Toyu èdhudhusaghi mènangka ngangoḍâdhân sè
produktif tor jheg-jheg è ḍâlam nyerrat carpan abhâsa Madhurâ, ngèmodhi ta’ bânnya’
ngangoḍâdhân sè ghellem aghuna’aghi bhâsa
Madhurâ ḍâlem kaoḍi’ân rèn-saarèn.
Buku sè tebbelèpon 126 kaca ka’ḍinto aèssè
17 carèta panḍâ’. Èkabidhi kalabân pamator ḍâri budayawan Songennep, Syaf Anton
tor K. Dardiri Zubairi. Sabâgiân carpan è buku ka’ḍinto ampon terbi’ nèng pan
saponapan mèdia akadhi Koran Jawa Pos Radar Madura sareng majhalla Jokotolè.
Tamaso’ carpan sè aombhul Ombâ’ ka’ḍinto
ampon perna terbi’ è majhalla Jokotolè. Namong bâḍâ jhughân carpan sè bhuru èterbi’aghi
è ḍâlem buku ka’ḍinto akadhi Èkamaèn
tor Seppet Atompang Marḍâ. Anglèbâdhi
carpan sè 17 macem, paramaos bhâkal ngoladhi kaoḍi’ân maghârsarè Madhurâ sè aghândhu’
bânnya’ nilai tradisi lokal.
Kerrong
ka ombâ’ ka’ḍinto èpondhut ḍâri sala sèttonga carpan sè
ombhulèpon Ombâ’ bisaos. Nyarèta’aghi
sèttong kacong sè pajhât terro onèngnga ḍâ’ ka tasè’ kaangghuy ngoladhi ombâ’
sè salèng tabeng. Namong kacong ka’ḍinto segghut eghighiri sareng rèng seppoèpon
sè alarang kacong sopajâ ta’ èntar ka tasè’ asabâb ombâ’ rajâ, sè bisa mabhâbhâjâ
ḍâ’ kasalameḍdhânna abâ’na. Sè parlo èkaonèngè, carpan ka’ḍinto aghândhu’
parsemmon. Samangkèn ampon bânnya’ orèng pèngghir tasè’ dhibi’ sè èpakèrcet tor
ècèccè’è pèkkèranèpon, saèngghâna bânnya’ kennengngan nèng è pèngghir tasè’
ampon èkobâsanè orèng laèn, èkaanḍi’ orèng-orèng jhâu, sè ka’ḍimma orèng
kasebbhut mellè kalabân obâng sè bânnya’. Akantha ètapok èkala’ odhengnga, rèng-orèng
sè lakar oḍi’ è pengghir tasè’ pas ta’ bisa ngastanè polè akadhi dhâllu, majâng.
Manabi rèng-orèng ka’ḍissa’ paḍâ pènter,oca’èpon Mat Toyu ḍâlam carpan, tantoèpon
tana è seḍdhi’èpon tasè’ ghellâ’ ta’ ghâgghâr ḍâ’ orèng laèn.
Bâḍâ jhughân carèta sè ngapèncotè, dhâddhi
pamukka’na carpan, aombhul “Addhuwân Ajâm Aghibâ Pastè”. Ka’ḍinto carètaèpon
Mad Jâ’i apangghi sareng parabân - sè pamèsemma majhembhâr kaoḍi’ân - nalèka ngètek
ḍâri tabenganèpon polisi saamponna addhuwân ajâm. Mad Jâ’i ka’ḍissa’ ngètek nèng
buḍina kandhângnga embi’, sè ka’ḍimma parabân ghellâ’ pa’-reppa’na makanè
embi’. Saamponna palèman, Mad Jâ’i pas mator ḍâ’ anomèpon jhâ’ abâ’na terro
abinèa. Nèng akhèr carèta, Mad Jâ’i èkamanto sarèng Jhi Monentar, rèng sèppoèpon
parabân ghellâ’.
Ta’ coma carèta sè masenneng, bâḍâ jhughân
carèta sè majhendhârân dâ’ ka atè, èngghi ka’ḍinto carpan aombhul Èkamaèn. Nyarèta’aghi sèttong rèng lakè’,
tokang masang cangghâna listrik ḍâ’ ka polo-polo sè bhuto panerrangan. Lalakè’
ka’ḍinto saèstona ampon ngaghungè raji. Namong asabâb jhâu tor abit ta’ palèman,
lalakè’ ghellà’ pas nyalèndhâ, araji polè sareng bâbinè’ ngoḍâ nèng polo ka’ḍissa’.
Pelka’, oca’èpon Mat Toyu, sabâb sè lalakè’ ngèrana coma bhâkal pèttong arèyan
nèng è polo, namong nyataèpon lebbi sabulân. Kadhâddhiyân ka’ḍissa’ pas dhâddhi
rèngsana raji sè towa. Akantha apoy sekkem, pegghellâ èampet, dhâddhi marḍâ è ḍâḍâèpon.
Èḍâlem ajhârbâ’aghi carèta,
pan-saponapan kadhâddhiân èserrat kalabân lothè’ sareng Mat Toyu. Pangangghit
ngobâsanè ḍâlem mèlè ca’-oca’ sopajâ serradhân kasebbhut ngapèncotè nalèkana èmaos,
sè maḍâteng rassa senneng, aghellâ’, sakadhâng ngombek parasaan tor aghules pèkkèran
mongghu paramaos. Saèngghâna paramaos akaton ngarassa’aghi jhughân ponapa sè tèbhâ
ḍâ’ para jhejjher ḍâlem carèta.
Maos jugan
Saterrosèpon, Mat Toyu sajân masodhek
carèta kalabân nilai-nilai tradisi lokal sè lakar kapra èlampanè orèng Madhurâ
otamaèpon nèng è dhisa akadhi carètaèpon kaoḍi’ân orèng pèngghir tasè’, orèng
tanè sè ngala’ paron, tor orèng Madhurâ sè nyarè kasab kantos luar Madhurâ. Mat
Toyu negghessè jhâ’ saongghuna orèng Madhurâ panèka ghu-ongghu aghârtang apello
konèng, alako anggher ambhâ’ patè.
Namong, bâḍâ kalebbiyân bâḍâ kakorangan.
Saka’ḍinto jhughân sareng buku sè aèssè 126 kaca ka’ḍinto. Èpangghi
pan-saponapan istilah/oca’ sèaghândhu’ kabhingongan. Misalèpon, è ḍâlem carpan,
Mat Toyu segghut aghuna’aghi oca’ mon
kaangghuy nodhuwaghi ma’na bân/sareng.
Namong, è dhisa laèn oca’ mon ka’ḍinto
ama’na nalèka otabâ manabi. Tapè sanyatana ca’-oca’ ka’ḍinto
aropa’aghi bhâsa Madhurâ sè amancabârna. Sabâb torkadhâng, oca’ sè èghuna’aghi
nèng è sèttong dhisa ta’ same sareng sè kapra èghuna’aghi nèng dhisa laèn.
Sè kapèng duâ’, rassana sakalangkong
patot manabi tandhâ diakritik nèng horop
vokal /è/ saèstona teptep èghuna’aghi, sabâb antara /è/ tor /e/ ḍâlem bhâsa
Madhurâ aropa’aghi fonem sè bhidhâ akantha tèmbhâng (tèmbhângan/alat kaangghuy
nèmbhâng bhârâng) sareng tembhâng (sya’ir/lagu). Saka’ḍinto jhughân èjhâ’ân
antara /â/ tor /a/ sè bhidhâ. Hal ka’ḍinto sopajâ taḍâ’ kabhingongan mongghu
paramaos. Kong-langkong manabi bâḍâ istilah/oca’ sè ta’ èkaghâli. Bâḍâèpon
tandhâ ka’ḍissa’ dhâddhi maghâmpang paramaos è ḍâlem maos carèta. Sè kapèng
tello’, èpangghi kasala’an keccabhân antara /ḍ/ sareng /dh/ sè taporop akadhi dhâlem, dhâri, dhâteng, dhâpa’, padduna, dika, dibi’ sè saèstona èserrat dhâddhi ḍâlem, ḍâri, ḍâtèng, ḍâpa’, paddhuna, dhika, dhibi’, tor ca’-oca’ sè laènèpon.
Sanaossèpon taḍâ’ kasamporna’an,
terbi’na Kerrong ka Ombâ’ ka’ḍinto dhâddhi
panganyet terro sè ghumatè tarongghu è ḍâlem aromat tor majhurbhu bhâsa Madhurâ
sopajâ ta’ èleppèt majhuna jhâman. Sabâb kalabân majhuna jhâman, ngangoḍâdhân
ampon ta’ kaḍâruy polè kaangghuy aghuna’aghi bhâsa èbhu kong-langkong ḍâ’ adhât
parnata kona. Bânnya’ ngangoḍâdhân mowang adhât otabâ ta’ ngangghuy bhâsa
Madhurâ polè ḍâlem dhâ-kandhâ rèn-saarèn. Angghidhân ka’ḍinto jhughân patot èapresiasi amarghâ aghândhu’ nilai-nilai
tradisi lokal sè lebbhâ’, sè tantoèpon dhâddhi tambhâna kerrong mongghu rèng-orèng
Madhurâ sè bâḍâ nèng è loar. Moghâ dhâddhi pangasokan mongghu paramaos.
Data Buku
- Ombhul buku : Kerrong ka Omba’
- Sè nyerrat : Mat Toyu
- Sè materbi’ : Penerbit Sulur
- Taon terbi’ : 2019
- Tebbel buku : 13 x 19 cm, x + 126 hlm
- No. ISBN : 978-602-5803-65-9
- Sè ambeḍdhâr : Indina Zulfa Ilahi
*Indina Zulfa Ilahi aropa'agi Alumnus STKIP Bangkalan tor samangken menangka guru e Lenteng Sumenep. tolesanna seggut ngombar e media basa madhura