Santre Aromat Bume: Ekologi Dhalem Tradisi Pesantren
Mat Toyu
Lalampan.com —1447. E sabagiyan pesantren, sabellun sobbu, para’
sakabbiyanna santre abaris (abiter) nojju masjid. Tanangnga banne neggu’ ketab,
tape pasapo se dhari lente, embir tor jugan adreng kaangguy aberseyan taneyan
se lanjang, badha jugan hal kadika’dhinto ekalampa lastarena ngaji otaba maca
ketab. Manabi eker-pekker lakar katon biyasa tor coma ‘sederhana’ namong eka’dhissa’
badha pangajaran ekologi se paleng awal, banne dhari buku-buku berra’, akadiya
biologi otaba laenna, tape dhari panggaliyan se apangrasa ja’ Kaberseyan neka
bagiyan dhari Iman.
Santre paneka aropa’agi pajagana bume dalam ta’ sa’-kasa’. Para
santre neka ta’ gadhuwan oca’ sustainability otaba green living, tape pola
tengkana agandhu’ tor daddi kaca kebbang adab partengkan se sae: molae dhari
ajaga, arabat tor ta’ arorosak bume. Dhalem pesantren, alam paneka aropa’agi
cepta’an Pangeran se Agung. Bungka’an, Aeng, Tana, kantos angen, sadajana
paneka esebbut dhalem du’a, asabab sadajana paneka aropa’agi cepta’an otaba mahlok
se patot ehormati jugan.
Monggu santre, tana paneka aropa’agi lama’ sajada enggi paneka
pasojudan, tempat asojud, manabi tadha’ tana, ka’dhimma bakal asojud dha’
Pangeran Se Ngastane Sadaja Alam. Melana ta’ heran manabi bannya’ keyae se
maenga’ santre se mowang sampah sarombanan, banna polana sakadar ta’ atoro’
parenta (alanggar atoran se badha), namong polana la-nyala, agabay poro ka
tempat pasojudan ganeka.
Tradisi arabat alam saestona paneka banne aropa’agi barang se
anyar dhalem (pondhuk) pesantren. Saestona dhimen bannya’ keyae namen bungka’an
bila badhi majaga pondhugan otaba pesantren, manabi e Sumenep, Asta Katandur
paneka ngajari atane, otaba men-namen. Badha enggi se namen perreng e penggir
songay, badha jugan se namen wa’-buwa’an e taneyanna sakola’an. Para Keyae ka’dhinto
parcaja, sadaja bungka’an kasebbut banne namong bakal apareng rampa’ naong,
namong jugan aropa’agi amal jariyah, salanjang dhaun kasebbut kalowar/apareng
oksigen, salanjang buwana ekakan mano’, kalowang, bubburu, napa pole santre, insyaAllah
paneka ganjaran terros agili.
Pondhuk/Pesantren paneka daddi kaca kebbang kaodhi’an,
akancana manossa kalaban alam. E dhapor, santre amassa’ kalaban kaju se
epondhut sacokobba. E kolam otaba e songay, santre ngobu juko’ sopaja eteddha areng-sareng,
e teggal/talon, santre namen sayuran, banne kaangguy bisnis, sopaja ajuwal,
bunten, melle serra’ berkat. Paneka aropa’agi ekologi spiritual, Apangrasana
panggaliyan ja’ alam paneka banne objek eksploitasi, tape aropa’agi kanca dhalem
Ngabdi tor ibada monggu Pangeran Se Ngastane Sadaja Alam.
Rosagga alam modern samangken paneka saestona nyelbi’ dhari
elangnga adab/tatakrama pola tengka dha’ ka alam. Manossa—oreng bannya’ bannya’
se ngera otaba apangrasa ja’ aba’na aropa’agi towan tana, se ngaandhi’ tana,
padahal se lerres enggi paneka, aba’na coma tamoy se ngampong numpang odhi’. Namong,
manabi santre paneka eajari se sabaligga. Enggi aba’na paneka tamoy se kodu apangrasa,
ja’ gun ngampong kaodhi’an. Aneka kodu same-same kagali. Badha nyapowe dhaun
gaggar, banne polana gedda’, tape sopaja abali ka alam se pon eator Pangeran. Eajari
sopaja ta’ wang-mowang aeng, ta’ boros, ta’ asabbabagi aeng neka lekko, tor
jugan asokkor e ban-sabban capcabba.
Samangken bume ampon sajan towa, sajan karopos, songay-songay possa’
palastik, angen lekko kalaban owa’/asap, tase’ pon ta’ kasokan ka sampah
manossa (palastik, sedotan, tor en-laenna). Dhalem kabadha’an akadi paneka, pasera
pole se bisa daddi kaca kebbang manabi banne santre.
Santre samangken, Santre Gen Z gadhuwan dhuwa’ kakowadan: Tradisi
tor Teknologi, santre bisa namen mangrove sambi agabay konten dakwah alam
sakobengnga (dakwah lingkungan). Bila pon lastare ngaji ketab koneng, bisa noles
kampanye digital maemot sadakana bungka otaba kajuwan. Santre bisa ajaga bume
ta’ kalaban kaelangan roba santrena otaba jubah keulamaan.
Asabab ajaga bume kalaban taresnana aba’ banne gaya hidup –
tape bagian dhari iman se agandhu’ adab. Akadiya ca’-oca’an paneka: Sapa se
ajaga bume, saestona ajaga tor arabat (aromat) aba’ dibi’na.”
Sanajjan ta’ sakabbiyanna santre bisa daddi aktivis
Lingkungan, tape santre bisa namen, namen bungka’an, kajuwan, namen kaestowan
ka bume, apangrasa, tor jugan namen adab pola tengka. Sabban dhaun se tombu
dhari tanangnga santre aropa’agi du’a se naccek ka langnge’ kapeng petto’. Sabban
sampah se etolong, epele aropa’agi dikker se mangendhep kaangkowanna manossa.
Bume banne sangkolan banga seppo, namong aba’ kodu ajaga paserenanna na’ poto. Ajaga bume aropa’agi dhari masamporna iman. Ja’ kantos loppa, bume tor saessena jugan bisa adikker, anyo’on ka Pangeran, Ngereng ja’ kantos nyake’e bume.
Mat Toyu (Pengamat Sampah Tingkat Desa)