E SETTONG malem, bakto bulan gi' ngetek
e budhina ondhem, reng-oreng Toteker epatakerjat kalaban settong kadaddiyan.
Amarga e malem ganeko aropa’agi malem se ekaramattagi kalaban toronna andharun.
Bannya' oreng ngoca' andharun bakal
toron dhari langnge' sabellunna peleyan kalebun korang tello' are. Sabagiyan
oreng partaja ja' bakal bajjra ban ontong callon kalebun romana se etengga'i
andharun ganeko. Sabab reng-oreng amasteyagi ja' ganeko se bakal daddiya
pemimpin disana dhalemmanna lema' taon kaadha'.
Tape, sapa se nyangka ja' oreng-oreng
Toteker bannya' se ragu kalaban andharun se toron ka romana Mat Tasim. Karaguwanna
masyarakat nyolbu' amarga dhalem karettegga atena arassa tadha' bandingnga
kaamanan se ampon erassaagi saabidda Kalebun Buwatnan mimpin disana. Ba' sajana
aman mon kalebun ekenneng Mat Tasim? Karettegga atena reng Toteker kabannya'an.
"Mon sengko'
asemma’an mele se loar. Apa pole ca'na sabagiyan keaji, andharun malemma
nengga' ka romana Mat Tasim." oca'na Hasan ka Misbah.
"Tape sengko' ragu Mat Tasim bakal
daddi kalebun, San. Polana apa, masyarakat la kadung nyaman kalaban kaamanan
kalebun se towa." Misbah alonca' dhari lencak, mate'e anggay se
aca'-lonca' e tana.
"Iya, kaamanan lakar se otama. Tape
kalaban toronna andharun gella', ta' bisa epongkere, ban kabannya'an kalebun se
daddi ediya kalaban tandha-tandha edhatenge andharun." Sakadar masteyagi
oca'na, Hasan acareta pan-barampan kalebun se ampon kalebat e Toteker.
Ca'na oreng kona, andharun
aropaagi mustekana disa se bakal kaloar e ban-sabban peleyan kalebun. Ta'
sakabiyanna oreng bisa nengale ka andharun se toron dhari langnge'. Andharun
ganeko ngolbu' dhari budhiyanna ondhem kalaban sonar se terak. Ban-sabban
andharun se toron ka disa acem-macem. Badha se padhana tellorra ajem, badha
jugan se padhana sonarra damar tarongkeng se telabat terak, ganeko ekaandhi' pamor disa se raja.
Ngalesserra angen bakto malem magumigil
sampe' ka tolang-tolang. Hasan ban Misbah se ajaga malem e partelon lorong
apo'-sapo' sarong. Marga ajaga kaamanan ban bagussa peleyan, pan-barampan panthong
callon se dhuwa' kalebun ganeko menta sopaja tadha' oreng se maso' ka romana
masyarakat kaangguy nyeram sorat soarana kalaban pesse se ta' sabarampa.
E dusun Tempong bagiyan
bara' songay, ta' sakabiyanna meleya kalebun se towa massena la nyepcep pae’-manessa
kalebun Buwatnan. E daja lorong masyarakat dissa' banya' paggun ka kalebun
towa, se eteggu' Misbah. Bida ban se lao' lorong, se sagrup ban Hasan, ngoca'
terro arassa'ana eber kalaban kalebun anyar.
Cem-macemma cara sopaja
bisa ngamannagi soarana pendukung ma'le ta' nyengla kapeleyan laen ella padha
elakone. Tamaso’ e sabban malem, saellana mare isya', para pendukung se dhuwa'
kalebun ganeko padha aparnyo'onan e romana callon bang-sebang. Nyo'on
kabellasanna Guste Pangeran sopaja hajadda etekkani.
Esettong parembagan, dhadhana
Buwatnan arassa panas saellana ngeding kabar andharun se nengga' ka romana Mat
Tasim. Atena ngalengsang, aba'na posang, ban aromasa pekkeranna ta' tennang.
"Ma' bisa andharun
rowa entar ka romana Mat Tasim?" Atena aguli, abareng ban pello cellep se
nyapcap dhari dhaina.
"Baramma neko, Bun. Ma' pon
badha kabar andharun toron ka romana Mat Tasim?" panthongnga se asongko'
tenggi maelang pekkeranna Buwatnan se bang-ngalebang.
Seyal dhadhana, tenggi
nyabana. Ca'-oca' ganeko sajan magulek essena badanna. Buwatnan apekker, ba'
pagguna masyarakat mele aba'na ka angguy daddi kalebun pole?
Salanjangnga Buwatnan
daddi kalebun, masyarakat Toteker lakar nyaman tedung nyaman ngakan. Lakar
bidha ban e disa-disa laen e setti'na. Sanajjan e disa laenna sabban malem
banya' se kaelangan sape, e Toteker aman. Ta' perna badha settong masalah se
majuba' aba'na saabidda daddi kalebun.
Buwatnan lakar ekoca' bajing kona.
Masalah kaamanan tanto bisa eandhallagi. Apa pole mo'-ramo'na bajing ban maleng
ella padha eteggu' kabbi kaangguy ta' aganggu keamanan disana.
"Masala ganeko ja'
kose kala' sossa. Payakin, ganeko urusanna bula," Buwatnan malebbet
kasossaanna panthongnga kalaban oca' ganeko.
Sanajjan oca'na
Buwatnan akaton ce' dhammangnga, paggun bai e atena agundhal kalaban
sangka-sangka se juba'. Pekkeranna berra', arassa ta' koat maelang seyalla
aba'. Masse Buwatnan ella dhuwa' kale daddi kalebun ban tabukte ajamin kaamanan
e masyarakat, tantona paggun badha settong-dhuwa' oreng se ta' senneng ban
nyaman kalaban kapamimpinanna aba'na e disa. Apa pole kalaban badhana kabar
andharun maso' ka romana Mat Tasim, tanto daddi kasempadan oreng-oreng se ta'
senneng ka aba'na kaangguy ngajak masyarakat sopaja mele Mat Tasim daddi
kalebun.
Bulan ngalemba' e attas
nyeor. Angen ngalesser ngosap mowana Buwatnan se apello. Masse malem ganeko
ebbun toron bak santa’, sanyatana ta' bisa nyelleppi bun-embunanna Buwatnan se
ngalkal.
"Baramma bai carana, sengko'
kodhu mennang pole." oca'na kalaban dhadha se duljeddulan, ekembange
pekkeranna se aca'-ranca' kassannagi.
***
Berruy tanges asella
cerreng matakerjat masyarakat Toteker. Tanges ganeko asomber dhari romana
Mukarrab. Binena agulur e tana, ta' andhi' ora' masa tao sapasang sapena se
badha e dhalem kandhang kare lampadda.
Tadha' se tao baja apa
sapena epakaloar maleng. Sakadar sangka, sape ganeko elang rakera pokol tello'
malem. Asabab, ca'na Mukarrab, aba'na ajaga sapena sampe' pokol dhuwa' malem, ban ngalle ka romana masa
ojan toron pokol dhuwa' lebat saparapat.
"Palang neko, palang."
Binena se agulur asoara kalaban ate se peddi.
Gariungnga oreng se
entar ka Mukarrab aengerran ban monyena mano' se acok-paleccok e kajuwan.
Dhadhana oreng Toteker bakto ganeko padhana se esapo'e mardha. Kakobateran se
laen-laen terbi' akadiya tombuna arta’, sajan are atamba gimbal dhaun-dhaun
kasossaan seagabay aba'na ngetter.
Kabadhaan ganeko
malekko mowana panthongnga Mat Tasim. Barammaa bai, kadaddiyan ganeko ta' laen
aropaagi settong ancaman dha' kapartajaanna masyarakat se bakal meleya Mat
Tasim. Reng-oreng se terro ngoba’ana eber kalaban kalebun anyar mekker dhukale.
Elangga sapena Mukarrab aropaagi settong tandha ja' dha' budhi are mon Mat
Tasim daddi kalebun kaamanan disa bakal rosaga.
"Baramma neko, ma'
pon ta' aman pole?" Sala settong pendukungnga Mat Tasim atanya dha'
sakancaanna se laen se padha buambu e barung.
"Sanonto bula
mang-mang. Bula ban le' Mat Tasim gi' sapopo, mon ta' nyocco ale' bula ta'
nyaman. Mon pas mele ale' ban etakdirragi mennang, sape me' pas elang,"
bibirra maccong makaloar okossa roko'.
"Barinto bai,
maddha payakin Mat Tasim bakal daddi ban mabajjra disa. Sabab ca'na Ke Ruhan,
callon kalebun romana se emaso'e andharun sakone' bannya' paggun ma jejjer
kaodi'anna rakyad," satengkes oca' ganeko masekken kayakinan se molae
gella’ ngaropos.
***
E romana, Mat Tasim ta'
nyaman ngakan. Parembagan kene' raja se molae sabban ekamusyawara padha
epasettong dhalem kasossaan e dhadhana. Aba'na buru lugalluna alonca' ka
parpolitikan disa, ban ta' tao bannya' baramma tajemma siasad tong-settongnga
oreng kaangguy ngaolle kajembaran.
Kabadhaan ganeko
tantona madengdeng pekkeranna, apa pole kalaban dhatengnga kabar ja' sabagiyan
pendukungnga ampon badha se abiluk ka Buwatnan, sajan masake' cethak.
Masse nga' ganeko,
aba'na gun coma bisa pasra. Agantongngagi kabajjraanna dha' Guste Pangeran ban
dha' andharun se ella ekakabar maso' ka romana.
Bidha ban Buwatnan,
lekka’ sanonto tugas kapamarentaan disa badha e koasana PJ, paggun bai aba'na
toron langsung ka masyarakat se ecapo’ kasossaan. Agambarragi aba'na andhi'
pangesto se talebat raja dha' kaamananna disa.
Tello' oreng panthongnga
epatoron ka lapangan kaangguy nolonge nyare sapena Mukarrab se elang.
"Mon bula paggun ngestowagi
kaamanan rakyat. Barammaa bai, neko se otama," oca'na Buwatnan dha'
masyarakat se padha nolonge nyare sape.
"Enggi, Bun. Mon bula
paggun ka dika."
"Nape pole bula
ban reng dusun Tempong se bagiyan dhaja lorong paggun ka dika pole. Bula ta'
terro emo'a nyare sape mon pas kalebun e disa diya ekenneng reng laen,"
Misbah majumenneng aba'na ja' bakal ta' nyengla ka peleyan se laen.
Para' saare masyarakat
se nyare sapena Mukarrab, tape paggun tadha' tandha-tandha sape ganeko etemmoa.
Pokangnga padha nyelo, aba'na padha lessoh. Are ampon sorop e bara'. Reng-oreng
se nyare sape gi' badha e babana gunung Rampong kalaban ate potos asa.
Sabagiyan oreng bannya'
se mole, sabagiyan pole paggun masekken aba' kaangguy nyare sape ganeko sampe'
etemmo. Sajan jau tengka'na Buwatnan ban masyarakat alebati jalan se orem e
penggirra gunung. Ta' mekker palangnga aba'na, se paddhang baramma carana sape
ganeko lekkas etemmo.
Ta' abit, masa mare
Maghrib, sape se esare ganeko etemmo e babana kaju palengbang se rampa’. Sapena
Mukarrab makettek akadiya sape gerring, amarga colo’na ebet-bet kalaban ban.
"Senga ta' kalebun
Buwatnan nyare sape neko ta' kera etemmo."
"Enggi. Lakar
andhi' pangesto se raja mon kalebunna."
Kabar etemmona sapena
Mukarrab langsung maenger kabadhaan neng e disa. Sabagiyan oreng nebbak ja'
Buwatnan bakal daddiya kalebun pole.
Ta' sakadar ganeko, se
molae sabban Hasan ce' yakinna ja' kalebun sanonto bakal ekenneng Mat Tasim,
sanonto aba'na mangmang. Ba' benderra andharun daddi tandha ja' bakal mamennanga
callon se romana etengga'i andharun?
***
Buwatnan yakin saellana
kadaddiyan e romana Mukarrab, aba’na bakal mennang e peleyan kalebun. Rakyad
kadhung partaja ja’ gunna Buwatnan se bisa ajaga kaamanan disa. Maka kaangguy
ngaolle soara se bannya’, Buwatnan madhateng pole maleng sorowanna kaangguy
arosak pendukungnga Mat Tasim ban kapartajaanna rakyat dha’ andharun.
Sabellunna mangkat, Buwatnan menta
sopaja tello’ maleng ganeko ngastete makaloar sape andhi’na tatanggana Mat
Tasim. Maleng sorowanna mangkat dha’ temor alebati ombut se talebat rombu.
Buwatnan jeng-manjeng e
babana kaju jate ngabas tello’ maleng ganeko se ngendep-ngendep e perreng.
Saellana ganeko, aba’na ngetter kalaban kalowarra andharun se ngolbu’ dhari
attas langnge’ nojju dha’ romana Mat Tasim. Aba’na seyal, pekkeranna ta’
tennang. Ba’ mennangnga aba’na epeleyan kalebun?
Helmy Khan laher e Toteker, Tang-Batang. Lebur noles careta pandha’ ban sanja’. Pan-barampan tolesanna ampon tayang e media cetak ban online. Salaen noles, aba’na jugan akompol e Komunitas Semenjak ban Bhisat Sumenep, tor ngabdi e Nasy-atul Muta’allimin Gappora Songennep.